#98 Marc Elsberg - Chciwość

Nie od dziś wiadomo, że bogactwo przyciąga bogactwo, a kiedy człowiek jest bogaty… chce być bogaty jeszcze bardziej. Do czego mogą się posunąć najbogatsi, byle tylko znajdować się w swoim gronie i nie pozwolić, by inni mieli nawet nie więcej, ale choćby i tyle samo, i jakie to może mieć konsekwencje dla rynków na całym świecie? Na to pytanie odpowiada Marc Elsberg w swojej najnowszej powieści i pokazuje, że chciwość nie ma limitu.

Marc Elsberg - Chciwość

Jan Wutte jest przypadkowym świadkiem wypadku limuzyny wiozącej znanego noblistę, Herberta Thompsona. Chłopak rzuca się na ratunek i udaje mu się jeszcze usłyszeć ostatnie słowa umierającego współpracownika Thompsona i tym samym staje się on celem bandy zbirów, która - dla pewności, czy wszyscy pasażerowie nie żyją - wysadza pojazd w powietrze. Od tej pory nieustannie musi się oglądać przez ramię, bo najemnicy dostali bezwzględne wytyczne: żadnych świadków. Jan, podążając tropem słów umierającego, trafia na trop afery, która ma celu ukrycie wyników pracy badawczej mężczyzn z limuzyny: jak doprowadzić do dobrobytu dla wszystkich i zlikwidować podziały, a tym samym zapobiec wszystkim kryzysom gospodarczym w przyszłości. Gra więc toczy się o wysoką stawkę.

Ekonomiczny galimatias

Przyznać trzeba, że „Chciwość” przeczytałam właściwie na jednym tchu i naprawdę ciężko było mi się od tej powieści oderwać. Nawet teorie matematyczne, ekonomiczne i fizyczne, od których aż się roi w tej książce, nie zniechęciły mnie do dalszej lektury. A wiedzieć Wam trzeba, że mam do nich niemałą awersję.

Biorąc pod uwagę lekturę „Blackout’u” oraz opis z okładki „Chciwości”, oczekiwałam wartkiej akcji i szeroko zakrojonego opisu kryzysu gospodarczego na całym świecie, którego wynikiem byłyby wspomniane w opisie z okładki demonstracje. Otrzymałam tylko pierwszą część, bowiem akcja faktycznie pędzi, zatrzymując się jednak w momentach opisów matematycznych, fizycznych i ekonomicznych zagadnień, które - o zgrozo! - momentami wybrzmiewały bardzo podręcznikowo. Co przez to rozumiem? Swoją największą zmorę z czasów edukacji szkolnej, czyli: „ileś tam lat temu facet o nazwisku X stworzył teorię mówiącą, że…”. Elsberg w posłowiu pisze o tym, że jest laikiem i konsultował się ze specjalistami, którzy mieli mu pomóc wyjaśnić wspomniane zagadnienia w sposób zrozumiały. Osobiście nie jestem przekonana, czy wszystko zrozumiałam tak, jak powinnam.

Najmocniejszym punktem tej historii jest napięcie, jakie towarzyszy nam podczas przygód Jana i ciekawość, jaką czuje czytelnik. Najpierw: dlaczego ktoś zamordował Thompsona. Później: co takiego odkrył noblista? A następnie: jak można zakończyć wszelkie kryzysy gospodarcze i doprowadzić do tego, by wszyscy mieli równe zyski?

Niestety odpowiedź na to ostatnie pytanie nie jest do końca jasna, bo choć Elsberg informuje, co trzeba zrobić, to brakuje tu przepisu na to, jak tego dokonać. Gdyby jednak ten się pojawił, myślę, że ta powieść mogłaby stanąć na regale z fantastyką.

Elsberg postawił na realizm. 

Miało być prawdopodobnie i pobudzić do myślenia.

Mission accomplished, Mr Elsberg.

Moja ocena: 👍👍👍/5

Tytuł: Chciwość

Autor: Marc Elsberg

Wydawnictwo: W.A.B.

Liczba stron: 464

Data wydania: 30 października 2019

Za egzemplarz do recenzji serdecznie dziękuję Wydawnictwu:

Czytaj więcej »

[Głośno myślę...] O Krakowskich Targach Książki i o tym, dlaczego ich nie lubię

Rok temu na Krakowskie Targi Książki nie pojechałam ze względu na problemy zdrowotne. Postanowiłam sobie to zatem odbić w tym roku i z wielką przyjemnością spakowałam walizkę na wyjazd. Planu specjalnego na same targi nie miałam, nie zależało mi na spotkaniu na samych targach żadnego konkretnego autora (inną sprawą były spotkania poza targami), po prostu chciałam… nie oszukujmy się: kupić trochę książek. Nie żeby mi ich brakowało i nie mogłabym ich zamówić przez internet… Ale na targach to co innego. Człowiek wpada w taki przyjemny amok zakupowy, przestaje liczyć pieniądze i sprawdzać stan konta - po prostu cieszy się obcowaniem z książkami w towarzystwie innych ich miłośników. I to jest dla mnie ta największa wartość. Oczywiście spotkania z pisarzami również, ale w tym roku z zagranicznych autorów nie było nikogo, do kogo chciałoby mi się stać w kolejce, co do polskich zaś… tych, których najbardziej lubię, spotkałam prywatnie, poza EXPO i wypiłam z nimi kawę, wino bądź czekoladę. Zatem książki. Tak, same książki były moim celem.

I co?

I kupiłam jedną.

JEDNĄ.

Kiedy już przebiliśmy się przez bezrozumny tłum stojący do sprawdzenia biletów i jakby otumaniony, niepotrafiący iść do przodu i po prostu wejść na teren targów i dotarliśmy na miejsce spotkania z Maciejem Siembiedą, gdzie była zresztą „zbiórka” większości blogerów i bookstagramerów, z którymi chcieliśmy się spotkać, zaczęło się robić coraz gęściej. Po wymianie uprzejmości i uścisków, postanowiliśmy ruszyć dalej. Moim głównym celem było zdobycie przedpremierowo nowej powieści Bernarda Miniera na stoisku Domu Wydawniczego Rebis, a także stoisko Wydawnictwa Pascal w celu nabycia nowej książki Marii Paszyńskiej (Ania ze @spadlomizregala poleca, a ja Ani ufam). 

Owszem, do Rebisu dotarliśmy, co proste nie było, bo ludzie w tłumie naprawdę nie potrafią się poruszać, a z drugiej strony to poruszanie bardzo utrudniały kolejki do autorów podpisujących książki na prawie każdym stoisku. I tak w jednym miejscu jednocześnie autografy składał Tochman, Puzyńska i Krajewski - możecie więc sobie wyobrazić, co tam się działo…

Zrobiliśmy kółeczko, zahaczając o stoiska W.A.B. i Czwartej Strony, ale nigdzie nie udało nam się znaleźć skrawka przestrzeni, na którym można by obejrzeć książki i na dłużej postawić stopy bez obawy, że ktoś nam je zaraz zdepcze. Po raz kolejny.

Nie zliczę, ile razy dostałam z łokcia ani ile walizek przejechało mi po butach i obiło piszczele. Cudem uniknęłam też ciosu dzieckiem, bo przecież targi książki to idealne miejsce na spacer z niemowlakiem i kręcenie nim w kółko, przywalając jego główką w przechodniów. Tak, dziecko niewątpliwie było zachwycone rozrywką zapewnioną przez rodziców, a wyraz tego zachwytu słyszało pół hali.

Wytrzymaliśmy nieco ponad godzinę, z czego większość czasu spędziliśmy w punkcie pierwszym.

Drugiej książki nie kupiłam.

Ani żadnej innej.

Źródła donoszą, że Krakowskie Targi Książki odwiedziło w ten weekend 68 tysięcy osób. I co roku jest ten sam problem: miejsce ich organizacji jest kompletnie nieprzystosowane do takiej ilości stoisk i takich tłumów. Już rok temu Jakub Ćwiek napisał, jak się sprawy mają, jednak organizatorzy mają te wszystkie niedogodności w poważaniu i w dalszym ciągu Targi Książki w Krakowie są organizacyjnym niewypałem.

I z własnej nieprzymuszonej więcej tam nie pojadę.

Czytaj więcej »

#97 Chris Carter - Nocny prześladowca

Znam bardzo dużo osób, które uwielbiają książki Chrisa Cartera. Większość z nich lubuje się przede wszystkim w brutalności opisywanych przez niego zbrodni. Dodatkowym smaczkiem dla fanów jego twórczości jest fakt, że - jak sam podkreśla w wywiadach - wiele z jego pomysłów jest wziętych żywcem z kartotek przestępców, którzy faktycznie takie (lub podobne) zbrodnie popełnili. I przyznaję, że ta wiedza zmienia sposób odbierania książek Cartera. Świadomość, że po świecie chodzą ludzie zdolni do tak potwornych mordów, sprawia, że i ja podczas lektury czasem się wzdrygnę - zwykle z obrzydzenia. Nie inaczej było w przypadku „Nocnego prześladowcy”.

Chris Carter - Nocny prześladowca

Bohaterem książek Cartera jest Robert Hunter - detektyw policji Los Angeles, specjalizujący się w najokrutniejszych morderstwach oraz zabójstwach seryjnych. Tym razem Hunter i jego partner, Garcia, mają do czynienia z seryjnym mordercą, którego pierwsza ofiara zabiła również patologa, który przeprowadzał jej autopsję oraz jego asystenta. Jak to możliwe, żeby martwa osoba kogoś zabiła? Otóż nasz morderca umieścił w niej… bombę. I zaszył jej wargi. Wszystkie, jeśli wiecie, co mam na myśli. Wkrótce pojawia się nowa ofiara, a detektywom brakuje wskazówek do rozwikłania sprawy i złapania zwyrodnialca. Detektywi rozpoczynają walkę z czasem, aby powstrzymać mordercę przed zabiciem kolejnej kobiety.

Brutalny, szokujący i... niedopracowany

O ile po lekturze setek kryminałów i thrillerów ciężko mnie zaskoczyć, o tyle Carterowi udaje się skutecznie mnie zniesmaczyć oraz odrobinę zaszokować. Gdyby jednak nie to, że - jak wspomniałam na początku - wiem, skąd autor czerpie inspiracje, nie sądzę, by jego powieści mnie zachwyciły.

Carter wymyślił sobie bohatera, który ponoć jest geniuszem. Kończył szkoły wcześniej niż inni i zdobył wiele wyróżnień. Tymczasem ja osobiście tej jego superinteligencji na kartach powieści nie czuję, a jedyny sposób, w jaki autor podkreśla inteligencję Huntera, to… robienie idiotów z pozostałych bohaterów. I o ile Garcia czasem się broni i wypowie jakąś mądrą kwestię, o tyle szefowa detektywów, kapitan Blake, jest stuprocentową kretynką, która zadaje tak idiotyczne pytania, że czytelnik zaczyna się zastanawiać nie tylko, jakim cudem ta kobieta mogła zostać kapitanem policji, ale też w jaki sposób w tej policji w ogóle się znalazła…

Nie pamiętam już ze szczegółami wcześniejszych części cyklu z Hunterem, ale mam wrażenie, że „Nocny prześladowca” jest niedopracowany. Weźmy na przykład sytuację, w której kobieta podejrzewa, że ktoś znajduje się w jej mieszkaniu. Wstaje z łóżka, sprawdza mieszkanie - wydaje się, że jest ok, ale na wszelki wypadek stawia koło łóżka kij bejsbolowy i wraca do pościeli. W tym momencie spod łóżka dobywa się głos mordercy… informujący ją, że tam nie sprawdziła. Nie wiem, jakie łóżko wyobrażał sobie Carter, kiedy pisał tę scenę, ale moja logika podpowiada mi, że zdążyłabym uciec z mieszkania ze dwa razy, zanim morderca by się spod niego wydostał…

Ale!

Wiem, że się czepiam. Jednocześnie jednak muszę przyznać, że pochłonęłam tę powieść w ekspresowym tempie - dokładnie tak samo, jak dwie wcześniejsze. U Cartera nie ma nudy. Autor ogranicza opisy do minimum niezbędnego do popychania akcji do przodu. Rozdziały są bardzo krótkie, co również nadaje tempa samemu czytaniu. I choć po środkowej części tej recenzji można by wnioskować, że książka mi się nie podobała i jej nie polecam, to tak nie jest. Wbrew wszystkiemu ta powieść naprawdę przypadła mi do gustu i choć zachwytu nie ma, to już nie mogę się doczekać, kiedy sięgnę po następny tom serii. 

A to wszystko za sprawą Roberta Huntera.

Bo tego bohatera mimo wszystko nie da się nie lubić.

Moja ocena: 👍👍👍/5

Tytuł: Nocny prześladowca

Autor: Chris Carter

Wydawnictwo: Sonia Draga

Liczba stron: 376

Data wydania: 21 grudnia 2016

Czytaj więcej »

[Edycja zdjęć] Stwórz jesienny profil na Instagram dzięki Adobe Lightroom Mobile

Na wstępie już zaznaczę, że nie jestem mistrzem Lightrooma. Oj, nie! Ale nadszedł taki moment w mojej instagramowej „karierze”, że zamarzyło mi się posiadać zdjęcia z filtrami, które są dopasowane dokładnie do moich fotografii, które pasują do siebie i nie są identyczne z cudzymi. Oczywiście nie ma się co oszukiwać, że zarówno zdjęcia, jak i ustawienia, których używam, są podobne do tych, które znajdziecie na innych profilach - w dzisiejszych czasach trudno o stuprocentową oryginalność, bo przeglądając setki czy tysiące zdjęć dziennie, tak czy siak w jakimś stopniu się inspirujemy cudzymi pracami. Temat inspiracja vs kopiowanie pozwolę sobie jednak zostawić na inny raz. Dzisiaj porozmawiamy o stworzeniu własnego presetu w aplikacji Lightroom.

Korzystanie z aplikacji Adobe Lightroom Mobile

Wersja mobilna aplikacji jest darmowa i można ją pobrać tu (iOS) albo tu (Android). Warto jednak rozważyć wykupienie miesięcznego abonamentu (kosztuje to zdaje się około 20 złotych), dzięki czemu odblokowują nam się wszystkie możliwości dostępne w mobilnej aplikacji.

Osobiście używam tej aplikacji stosunkowo od niedawna (może z pół roku), ale dzisiaj nie wyobrażam sobie, żebym jej nie miała. Na początku ogrom opcji i suwaków nieco mnie przytłoczył, a wszystkie początkowe próby edycji kończyły się przełączaniem do aplikacji VSCO i korzystaniem z dostępnych tam filtrów. Kiedy jednak aplikacja ta mnie zawiodła, albowiem za nic w świecie nie mogłam otrzymać na swoich zdjęciach takiego odcienia bieli, jaki mnie satysfakcjonował, zawzięłam się i przekopałam internet w poszukiwaniu darmowego presetu do Lightrooma, który da mi taką biel, jakiej oczekiwałam.

Nie znalazłam.

Owszem, jest całe mnóstwo płatnych presetów, które najprawdopodobniej wyglądałyby pięknie również na moich zdjęciach, ale ja jestem z tych, którzy nie lubią wydawać pieniędzy na rzeczy niematerialne, a które na dodatek można stworzyć samemu.

Moje zawzięcie doprowadziło do tego, że użyłam darmowego presetu, który dostosowałam do siebie (zajęło mi to parę godzin) i tym sposobem uzyskałam pierwszy własny zestaw ustawień, którego używałam do wszystkich zdjęć… przez jakiś czas. Później mi się znudziło i… zaczęłam kombinować samodzielnie. Dzisiaj mam zapisanych blisko piętnaście własnych presetów. Nie korzystam ze wszystkich, ale ciągła chęć poprawiania i dążenia do ideału sprawia, że co jakiś czas dla zabawy edytuję swoje fotki i tworzę coś nowego.

Ostatnio natomiast zamarzyły mi się jesienne zdjęcia. I to jesienne nie tylko za sprawą tego, co fotografie przedstawiają, ale również (a może nawet i przede wszystkim) dzięki odpowiedniej kolorystyce. 

W jeden wieczór (i pół nocy…) stworzyłam kilka jesiennych zestawów, które obecnie stosuję. Bo widzicie, sprawa nie jest taka prosta, że macie preset i jednym kliknięciem sprawicie, że każde zdjęcie będzie wyglądać tak samo. Każda fotografia przedstawia coś innego - w innej kolorystyce, oświetleniu, kontraście i tak dalej. Posiadanie presetu stanowi jedynie bazę wyjściową do dalszej edycji - należy go bowiem dostosować do warunków edytowanego zdjęcia. Dlatego właśnie w tej chwili korzystam z kilku presetów, dzięki którym moje posty na instagramie zestawione ze sobą, wyglądają spójnie (dlaczego spójność jest ważna możecie przeczytać w tym poście).

Przechodząc do meritum: dzisiaj pokażę Wam, jak stworzyć sobie taką piękną instagramową jesień. Podejrzewam, że nie muszę, ale podkreślę, że nie to ładne, co ładne, a to, co się komu podoba i osobiście jestem bardzo zadowolona z efektu tej edycji, co nie oznacza, że Wam również musi się podobać. Taki jednak przykład wybrałam (przesuń pasek na środku, żeby po prawej stronie zobaczyć efekt):

Tworzenie własnego presetu w Adobe Lightroom Mobile

Poniżej znajdziecie konkretne ustawienia, których użyłam. Będziecie też mogli zobaczyć na bieżąco, jakie zmiany zachodziły na zdjęciu podczas edycji.

Zaczynamy od zabawy suwakami od szeroko rozumianego światła (na poniższych screenach możecie zobaczyć, w którym miejscu ustawień jesteśmy dzięki białemu paskowi po prawej stronie, tutaj podkreśla "słoneczko") - zmieniamy między innymi ekspozycję czy kontrast:

Następnie przechodzimy do ustawień kolorystycznych i dostosowujemy między innymi temperaturę i nasycenie kolorów:

Od razu przechodzimy do tzw. "color mix", który znajduje się powyżej suwaków pokazanych na powyższym zdjęciu i dostosowujemy odcienie (fioletu i różu nie ruszałam):

Następnie przechodzimy do zakładki "Effects", gdzie klikamy na ikonę "Split toning" w prawym górnym rogu i dostosowujemy kolorystykę jasnych i ciemnych tonów:

Kolejny krok to "Details", gdzie wyostrzamy szczegóły zdjęcia:

Wracamy do "efektów" i przesuwamy trzy pierwsze suwaki:

Wracamy do ustawień "światła", gdzie klikamy na "curve" (krzywe tonowe) i pozostając na palecie barw RGB (kolorowe kółeczko po prawej) dostosowujemy jak poniżej. Bardzo ogólnie sprawę ujmując, rzecz dotyczy kontroli nad cieniami i światłem.

Żeby zapisać ustawienia jako gotowy preset, dzięki któremu kolejnym razem będziemy mogli zmienić nasze zdjęcie kilkoma kliknięciami, wybieramy trzy kropeczki w kółeczku, które wyświetlają się w prawym górnym rogu zdjęcia i zapisujemy preset:

 Gotowe!

Z wielką chęcią wyjaśniłabym Wam, na czym to wszystko polega, ale nie umiem - nigdy nie byłam dobra w tłumaczeniu czegokolwiek, dlatego pokazuję na zrzutach ekranu. Ja to po prostu widzę i wiem, co mi daje korzystanie z tego narzędzia. Wydaje się ono skomplikowane, ale wcale takie nie jest. Wystarczy odrobina praktyki i człowiek zaczyna rozumieć, o co tutaj chodzi i jakich efektów można się spodziewać. 

Jeśli spodobał się Wam ten preset, będzie mi bardzo miło, jeśli będziecie oznaczać mnie na instagramie na przerobionych nim zdjęciach - bardzo chciałabym go zobaczyć "w akcji" u Was. Powtórzę jednak raz jeszcze: samo nałożenie gotowego presetu na inne zdjęcie może nie dać Wam upragnionego efektu. Każda fotografia jest inna i niektóre ustawienia trzeba za każdym razem poprawiać. Czasem zmienić odcień w "Split toning", czasem ekspozycję, innym razem podbić temperaturę itd. Jest to jednak jakaś baza wyjściowa do zabawy Lightroomem i tworzenia własnych ustawień, a tym samym - do stworzenia pięknej jesiennej siatki zdjęć na Instagramie.

I co? Nie było tak strasznie, prawda?

Inne zdjęcia z użyciem tego presetu:

Jeśli spodobał Ci się ten wpis, będzie mi miło, jak zostawisz komentarz. 😊

Czytaj więcej »

Anna Zamojska - Nigdy więcej (fragment)

Są takie książki, które sprawiają, że człowieka boli sama świadomość tego, że istnieją. Że opisane w nich sytuacje miały miejsce w świecie rzeczywistym, a nie tylko tym wyimaginowanym. Że ktoś musiał przejść przez piekło, by dana historia mogła ostatecznie pojawić się zapisana na kartkach papieru. A zanim mogło do tego dojść, ktoś musiał poskładać swoje potrzaskane na kawałki życie w całość. 

Tą osobą jest Anna Zamojska, która spisała swoje wspomnienia. Trudne, bolesne, druzgocące. Autorka bowiem przeżyła koszmar, a jej oprawcą była osoba duchowna.

To książka bardzo potrzebna. To kolejny krok w stronę uświadamiania społeczeństwa, co dzieje się za zamkniętymi drzwiami kościołów i plebanii. 

Dzięki uprzejmości wydawnictwa Insignis mam dla Was fragment tej poruszającej historii, w którym znajdziecie wstęp Reginy Brett, której książki skłoniły autorkę "Nigdy więcej" do przekazania swojej historii światu. Wystarczy, że klikniecie na poniższe zdjęcie.

Czytaj więcej »

#96 Jonathan Carroll - Mr. Breakfast

Pierwszą książką Jonathana Carrolla, którą przeczytałam mając wówczas lat siedemnaście, była „Kraina chichów”. Powieść tę podsunęła mi koleżanka z klasy i… przepadłam. Od tamtej pory w zawrotnym tempie przeczytałam wszystkie wydane dotychczas książki autora. Miłość do jego prozy trwała w najlepsze również przez pierwsze lata moich studiów, po czym umarła podczas lektury „Zakochanego ducha” w 2007 roku. Od tamtej pory nie sięgnęłam ani po nowsze książki Carrolla, ani nie wróciłam do starych, mimo że w 2017 roku miałam okazję spotkać autora przy okazji jego wizyty w jednym ze szczecińskich empików, kiedy to kupiłam wydany wówczas zbiór opowiadań, „Kolacja dla wrony”, do której to książki zresztą do tej pory nie zajrzałam. Kiedy pojawiła się zapowiedź „Mr. Breakfast”, w pierwszej chwili zignorowałam tę informację. A później z ciekawości przeczytałam opis fabuły. Zaintrygował mnie na tyle, by zamówić książkę w przedsprzedaży i przeczytać ją w dwa wieczory. Czy było warto?

Jonathan Carroll - Mr. Breakfast

Graham Patterson to facet, któremu trochę w życiu nie wyszło. Rozstał się z ukochaną, a jego wymarzona kariera komika zakończyła się fiaskiem. Graham postanawia zatem wyruszyć do Kalifornii, gdzie być może podejmie się pracy w firmie swojego brata. Po drodze jednak trafia do wyjątkowego studia tatuażu, w którym decyduje się na jeden ze wzorów. Okazuje się, że wybrany przez niego tatuaż daje mu możliwość przemieszczania się pomiędzy trzema wersjami jego własnego życia. Na koniec mężczyzna musi zdecydować, którym Grahamem Pattersonem ostatecznie chce pozostać.

W międzyczasie, w odległej przyszłości, inny mężczyzna, James Arthur, pisze biografię Grahama Pattersona - znanego i cenionego fotografika. 

Które życie zatem zdecydował się wieść Patterson i jakie wydarzenia doprowadziły do podjęcia przez niego takiej, a nie innej decyzji?

Czasem stara miłość jednak rdzewieje

O ile cała historia prowadzi do zaskakującego finału i czyta się ją dość przyjemnie, o tyle nie mogę powiedzieć, żebym była tą lekturą usatysfakcjonowana. Mniej więcej do 2/3 powieści byłam przekonana, że Jonathan Carroll postawił tej historii za cel przekazanie nieco banalnej prawdy: że inne życie nigdy nie jest lepsze niż to, które mamy, a liczy się tylko to, w jaki sposób nim pokierujemy. Otóż nie. Okazało się, że moje przypuszczenia były błędne i… zabijcie mnie, ale nie wiem, jaki miał być przekaz tej książki. Ot, historyjka z intrygującym początkiem, specyficznym rozwinięciem i przyzwoitym zakończeniem.

Dziwna.

Tak, to jest słowo najlepiej opisujące moje odczucia co do tej lektury. Niby znając większą część wcześniejszej twórczości autora, mniej więcej wiedziałam, czego się spodziewać. Że z kart tej powieści wyzierać będzie odrobina fantastyki zmieszana z realizmem magicznym i że na pewno zostanę przez autora poczęstowana wieloma truizmami o życiu, które jednak zawsze w wykonaniu Carrolla czyta się do tego stopnia przyjemnie, że człowiek zapisuje je w jakimś notatniku.

I dokładnie to otrzymałam. Całościowo jednak ani nie mogę powiedzieć, że przeczytałam świetnie napisaną powieść, ani że fabuła jest znakomita. 

"Co jest lepsze: życie wyjątkowe czy spokojne?"

Były jednak w „Mr. Breakfast” fragmenty, które sprawiły, że zastanowiłam się nad własnym życiem. I kiedy tak rozmyślałam, stwierdziłam, że żadnej z książek Carrolla nie czytałam dla opisanej w nich historii. Każda z nich bowiem skłaniała mnie do refleksji, z których część pamiętam do dzisiaj, jeśli zaś zapytać mnie o fabułę którejkolwiek z tych powieści, nie umiałabym opisać żadnej… 

Siła prozy Carrolla nie leży dla mnie w świetnie skonstruowanej intrydze czy doskonale napisanych bohaterach. Ona leży w sposobie oddziaływania na czytelnika i jego myśli w trakcie, a także po lekturze. 

I tego odmówić mu nie mogę.

Moja ocena: 👍👍/5

Tytuł: Mr. Breakfast

Autor: Jonathan Carroll

Wydawnictwo: Rebis

Liczba stron: 272

Data wydania: 16 października 2019

Czytaj więcej »

#95 Michael Katz Krefeld - Sekta

„Wykolejony”, czyli pierwsza część przygód Thomasa Ravnsholdta, był powieścią wyjątkową. Brudną, brzydką i niesamowicie wciągającą. Klimat stworzony przez Krefelda nie opuszczał mnie długo po lekturze. Sposób prowadzenia narracji, podzielenie jej na trzy odrębne historie, które ostatecznie łączą się w jedną spójną opowieść i przede wszystkim działanie na emocje czytelnika sprawiły, że przepadłam w tej powieści bez reszty. Licząc na podobne odczucia, sięgnęłam po część drugą, „Zaginionego”. Niestety nie spełnił on moich oczekiwań. Wciąż jednak był przyzwoitym kryminałem. Zabierając się za trzecią odsłonę cyklu, „Sektę”, niczego z góry nie zakładałam. Po prostu zaczęłam czytać. I żałuję. To jest książka, której czytać nie warto. Dlaczego? O tym w dalszej części tekstu.

Michael Katz Krefeld - Sekta

W trzeciej części cyklu zastajemy Thomasa Ravnsholdta tam, gdzie go zostawiliśmy po lekturze „Zaginionego” - na jego nieco rozpadającej się barce, Biance, która stoi zacumowana w kanale w jednej z dzielnic Kopenhagi. Jego towarzyszami nieodłącznie są: angielski buldog, Moffe, Hiszpan z sąsiedniej barki, Eduardo oraz butelka, a raczej jej wysokoprocentowa zawartość. Ravn od czasu do czasu przyjmie jakąś detyktywistyczną fuchę, którą zapewne wykonałby w mgnieniu oka, gdyby nie jego pociąg do butelki. Tym razem dostaje dobrze płatne zlecenie odnalezienia syna właściciela ogromnej korporacji. Ów syn, Jakob Mesmer, jest liderem sekty Wybrańcy Boga. Znalezienie go nie powinno stanowić większego wyzwania. Problem w tym, że raz już zatrudniono detektywa do śledzenia Jakoba i… słuch po nim zaginął. Czy Ravn podzieli jego los?

Historia nieudacznika

Ravn, były gliniarz, zatopiony w rozpaczy po utracie żony i równie głęboko zatopiony w alkoholu, jest postacią na wskroś sztampową. Większość kryminałów posiada właśnie takiego bohatera: alkoholika, nieudacznika, człowieka złamanego, z problemami natury osobistej (i psychicznej, jeśli pytacie mnie o zdanie), który nie ma po co żyć, ale jakoś egzystuje z dnia na dzień, od czasu do czasu stając na chwilę na nogi, by za moment znów się stoczyć. No nie ma w takim człowieku nic, co mogłoby sprawić, że czytelnik go polubi. I ja nie lubię. Nie znoszę Ravna od pierwszej części, a czytam książki Krefelda, bo w jego powieściach wszystko poza jego głównym bohaterem jest warte tego, żeby poświęcić swój czas na ich lekturę. 

Nie inaczej było w przypadku „Sekty”, w której widmo starej rodzinnej tajemnicy i groza towarzysząca obrazowi manipulacji ludźmi, by w imię Boga służyli swojemu ziemskiemu Mistrzowi, wciągają tak, że nie da się tej powieści odłożyć. Krefeld od początku tego cyklu udowadnia, że opisywanie brudów, którymi potrafi być wypełniona ludzka psychika, nie stanowi dla niego żadnego wyzwania. Robi on to bowiem tak plastycznie i wiarygodnie, że czytelnik może być naprawdę przerażony, bo autentycznie wierzy, że takie rzeczy mogą się dziać w rzeczywistym świecie. Co prawda zastrzeżenia można mieć do tego, że Ravn, niczym jakiś Rambo czy inny John MacClaine, obrywa po mordzie milion razy, zostaje skopany, otruty, związany, ogłuszony i co tam jeszcze można sobie wymyślić, ale oczywiście staje na nogach i przeistacza się w superbohatera. No ale taką konwencję wybrał autor i albo się to akceptuje i czyta kolejne części albo nie.

Lepiej sobie tę powieść darować

I tutaj wracamy do powodu, dla którego nie warto po tę książkę sięgać. Owszem, czyta się to przyjemnie, większych zastrzeżeń do fabuły mieć nie można, ale całość serii spleciona jest postacią Thomasa Ravnsholdta - człowieka, któremu zamordowano żonę. Od samego początku Krefeld podkreśla ten wątek, a w trzeciej części następuje niewielki przełom w sprawie odkrycia, kto za owym morderstwem może stać. Niestety raczej się nie dowiemy, ponieważ kolejne części nie są wydawane na polskim rynku. Czwarty tom serii został wydany w Danii w 2016 roku. Mamy obecnie 2019 i nic nie zapowiada, by książka miała się kiedykolwiek u nas pojawić…

Zatem uważam, że nie ma sensu czytać wszystkich trzech dostępnych u nas powieści. Jeśli ktoś ma chęć na bardzo dobry, brudny, czarny kryminał, polecam potraktować „Wykolejonego” jako powieść stand-alone i zignorować istnienie pozostałych. Inaczej czeka Was nie lada rozczarowanie, kiedy przeczytacie ostatnie strony „Sekty” i zdacie sobie sprawę, że nie dowiecie się, co działo się dalej.

No chyba że Wasz angielski jest na tyle dobry, że zamówicie kolejne części w tej wersji językowej.

Co prawdopodobnie i ja uczynię.

Tyle że to już nie to samo.

Moja ocena: 👍👍👍/5

Tytuł: Sekta

Autor: Michael Katz Krefeld

Wydawnictwo: Literackie

Liczba stron: 364

Data wydania: 3 listopada 2016

Czytaj więcej »

#94 Stephen King - Instytut

Twórczość Stephena Kinga można kochać albo nienawidzić. Moim zdaniem nie ma innej opcji. Jeśli ktoś twierdzi, że powieści spod pióra mistrza grozy są mu obojętne, należy zadać mu pytanie: Dlaczego? Zazwyczaj wtedy zacznie się wymienianie całej listy powodów, dla których ktoś książek Kinga nie trawi. A wtedy wiadomo, że jest w tej drugiej grupie. Pewnie, jak każdy pisarz, King również ma na swoim koncie książki lepsze i gorsze, ale jedno jest pewne: wobec jego prozy nie można pozostać obojętnym. Czy po lekturze „Instytutu” King zdobędzie nowych fanów czy wręcz przeciwnie? Na co będą narzekać jego dotychczasowi wielbiciele? A może nikt nie będzie miał żadnych zastrzeżeń? 

Stephen King - Instytut

„Instytut” rozpoczyna się od historii Tima Jamiesona, który pod wpływem impulsu decyduje się odstąpić swoje miejsce w samolocie agentowi federalnemu i decyduje się na podróż autostopem. Tim zostawił za sobą całe swoje dotychczasowe życie i zdaje się podróżować bez celu. Tym sposobem trafia do prowincjonalnego miasteczka DuPray, gdzie obejmuje posadę nocnego strażnika.

W międzyczasie młody, bo zaledwie dwunastoletni geniusz, Luke Ellis zamierza właśnie zdawać egzaminy na dwie prestiżowe uczelnie, gdzie będzie mógł zaspokoić swój głód wiedzy. Niestety nie dane mu będzie rozpocząć wymarzone studia, ponieważ pewnej nocy jego rodzice zostają zamordowani, a on sam uprowadzony. Luke budzi się w pokoju, który wygląda jak jego pokój, a jednak nim nie jest, a poza nim w tym obcym miejscu znajdują się również inne dzieci… i ciągle przybywają nowe. A starzy lokatorzy… znikają. Szybko okazuje się, że Instytut to miejsce, gdzie prowadzi się różnego rodzaju eksperymenty na dzieciach wykazujących zdolności telekinetyczne lub telepatyczne. Nieprzyjemne eksperymenty. Zwykle trwają one kilka tygodni, a później dzieci przenoszone są do innej części placówki. Co jednak dzieje się z nimi dalej - nikt nie wie…

Drogi Tima i Luke’a przetną się w dość dramatycznych okolicznościach, a ich spotkanie na zawsze odmieni ich życie.

Stara miłość nie rdzewieje

Choć od dawna nie zaczytuję się w książkach Kinga, wciąż podziwiam jego umiejętność snucia opowieści, które są teoretycznie o niczym, w taki sposób, że ciężko się oderwać. Weźmy na przykład pierwsze 50-60 stron "Instytutu": mamy tu opis bohatera, jego drogi, spotkanych przez niego ludzi i podjęcia przez niego decyzji o pozostaniu na prowincji. Gdyby to był jakikolwiek inny pisarz, człowiek zacząłby się zastanawiać: „Ale halo, Panie King, co mi Pan tu pieprzysz o jakimś Timie, jak przecież opis z okładki mówi, że ta książka ma być o czymś zupełnie innym?”. Opcjonalnie, czytelnik mógłby się zwyczajnie, po ludzku znudzić. Ale nie w przypadku Kinga. Facet ma łeb na karku i, mimo swoich słusznych lat, wciąż potrafi budować nastrój, a że zajmuje mu to kilkadziesiąt, a nie kilkanaście stron? W przypadku kingowego stylu - pełnego trafnych obserwacji i spostrzeżeń, zwłaszcza w zakresie ludzkiej psychiki - jest to wyłącznie zaleta.

King wziął na tapet temat, który nowym czytelnikom może się nieco kojarzyć z popularnym serialem "Stranger Things". Mądry odbiorca doskonale jednak wie, że to ST ma kingowy klimat, a nie odwrotnie. W „Instytucie” większość akcji dotyczy bowiem dzieci, co jest wspólnym mianownikiem pomiędzy serialem a powieścią, prawda jest jednak taka, że King czerpie garściami z całej swojej wcześniejszej twórczości. 

Bo może. 

Znajdziemy tu zatem wiele nawiązań do poprzednich książek autora, ale nie będę zdradzać, jakie ja znalazłam, żeby nikomu nie zepsuć zabawy przy czytaniu.

King pisze coraz gorzej?

Od wielu lat czytelnicy kręcą nosem, że „to już nie ten sam King”, że „facet się wypalił”, a „wcześniejsze książki były znacznie lepsze”. Osobiście mam pewną teorię na ten temat. Kilkanaście lat temu praktycznie nie sięgałam po książki, które nie miały na okładce napisu „Stephen King”, a dzisiaj prawie w ogóle nie interesuję się literaturą zawierającą jakiekolwiek elementy nadprzyrodzone, paranormalne czy jakkolwiek nazwać to, co wyobraźnia Kinga potrafi stworzyć. Kiedy jednak do moich rąk trafia jakaś nowość sygnowana królewskim nazwiskiem, przepadam. I choć fabuła niekoniecznie mnie porywa (patrz: „Outsider”), to czytanie książek Kinga zawsze jest taką samą przyjemnością. Bo ten facet po prostu potrafi pisać. I niezależnie od tego, czy pisze o wściekłym psie, małej podpalaczce, szalonym pisarzu (albo szalonej fance pisarza) czy o prześladowanej w szkole nastolatce albo o dzieciach, na których przeprowadza się eksperymenty, to zawsze opowiadana przez niego historia jest rewelacyjnie skonstruowana. To natomiast, że ja już z niektórych tematów wyrosłam, jest zupełnie inną kwestią...

Następnym razem zatem, kiedy sięgniecie po książkę Kinga i powiecie, że „to nie ten sam King, co kiedyś”, zastanówcie się, czy to King pisze gorzej, czy to Wy, drodzy czytelnicy, wyrośliście z jego prozy i zmienił się Wasz gust.

Wracając jednak do przedmiotu mojej recenzji: „Instytut” to kawał świetnej powieści, która udowadnia, że Mistrz wciąż ma się dobrze.

A nawet bardzo dobrze.

Moja ocena: 👍👍👍👍👍/5

Tytuł: Instytut

Autor: Stephen King

Wydawnictwo: Albatros

Liczba stron: 672

Data wydania: 11 września 2019

Za egzemplarz do recenzji serdecznie dziękuję Wydawnictwu:

Czytaj więcej »

[Głośno myślę...] Kiedy bookstagram wejdzie za mocno, czyli o blogerach książkowych

W poprzedniej odsłonie pisałam o minusach współpracy z wydawnictwami (tekst znajdziecie tu), zatem - dla zachowania równowagi i sprawiedliwości - przyszedł czas, aby się przyjrzeć drugiej stronie medalu. Blogerzy książkowi dzielą się bowiem na dwie grupy: tych rzetelnych i szczerych oraz… na całą resztę. Tak w każdym razie wynika z moich obserwacji.

Biorę je wszystkie!

Chciwość to jeden z siedmiu grzechów głównych, a blogerzy książkowi tę chciwość praktykują na każdym kroku. I o ile zrozumiałe jest, że jak zaczynają do człowieka spływać pierwsze propozycje współprac, to rzuca się na każdą jak szczerbaty na suchary, o tyle w późniejszym czasie powinna następować selekcja. Niestety moje obserwacje wskazują, że jest mnóstwo osób, które biorą wszystko, jak leci: od obyczajówki po kryminał, przez poradniki i reportaże, do literatury młodzieżowej, a nawet i dla dzieci. W tym ostatnim nie byłoby nic dziwnego, gdyby ów bloger dziecko posiadał…

Zapytacie: co w tym złego? Przecież można mieć szerokie zainteresowania!

A i owszem, można, a nawet się chwali, tyle tylko, że otrzymywanie pięciu nowych książek dziennie automatycznie równa się temu, że większość z nich nie zostanie przeczytana. 

Tak, wiem, że czasem, a nawet pokuszę się o tezę, że w większości przypadków, wystarczy książkę pokazać na Instagramie, żeby wzbudzić nią zainteresowanie - wcale nie trzeba pisać jej recenzji. W czym więc problem?

W zwyczajnym i starym jak świat oszustwie. A konkretniej: w wysypie recenzji zwanych przeze mnie „gównorecenzjami”, które z rzetelnością nie mają nic wspólnego, bo zostały napisane… bez czytania książki. To widać, serio. Teksty pełne ogólnych sformułowań, opis fabuły zerżnięty z okładki, brak wyraźnie zarysowanej własnej opinii albo - co jeszcze gorsze - opinia brzmiąca: „fajnie się czytało, polecam!”…

Tego typu „recenzji” jest całe mnóstwo, nawet duże i znane konta bookstagramowe mają na swoich kontach takie teksty, co jest tym bardziej przerażające i - moim zdaniem - obrzydliwe, że w większości książki, o których pisze się w takich recenzjach nie mają opinii neutralnej, a pozytywną… Czyli: „widać, że nie przeczytałem/am, ale i tak Wam polecę, przecież nie napiszę źle, bo… nie czytałem/am”…

A najzabawniej jest wtedy, kiedy czytamy taką opinię, która została napisana przez osobę, która daną książkę objęła patronatem. I wzięła za to pieniądze.

…i wszystkie chwalę!

Nie znam ani jednej osoby, która w ciągu ostatniego roku nie trafiła na choć jedną lekturę, która nie przypadła jej do gustu. Tymczasem w blogowym światku książkowym zdaje się, że większość blogerów czyta same dobre książki… Szczerze zazdroszczę! Ja nawet przy solidnej selekcji, jakiej dokonuję podczas zamawiania egzemplarzy recenzenckich, przynajmniej raz na jakiś czas trafiam na zgniłe jajo. A po opisie fabuły naprawdę sądziłam, że skorupka jest nienaruszona i że środek będzie cacy…

Okazuje się jednak, że naprawdę da się czytać wyłącznie książki „genialne”, „rewelacyjne”, „majstersztyki”, a każda jest lepsza, niż poprzednia.

Dlaczego? Ano dlatego, że zdaje się, że żyjemy w czasach, kiedy książka jest przedmiotem niebywale kosztownym, dlatego trzeba się kurczowo trzymać współpracy recenzenckiej i pisać same dobre opinie, bo nie daj Boże wydawnictwo obrazi się za szczerość (patrz: felieton o wydawcach) i zostanie się bez książek! No przecież nie można sobie na to pozwolić, bo nie stać nas na ich kupowanie…

Oczywiście jest też możliwość, że ktoś jest po prostu mało wymagający i faktycznie wszystko mu się podoba, ale niestety wiarygodność blogerów jest coraz bardziej bliska zeru, a ja osobiście ufam tylko kilku osobom, bo wiem, że są szczere w swoich poleceniach.

Wydawnictwo takie złe!

Nikt nie lubi ludzi, którzy narzekają. A ja nie lubię ludzi, którzy narzekają, bo dostali coś za darmo, ale poczta/kurier to zmaltretował i jest jazda na całego, jakie to wydawnictwa są be i fuj, że nie stać ich na lepsze zapakowanie książki i że w ogóle (uwaga, autentyk!) „ja nie będę robić zdjęć książce, która ma zagięty róg, bo mi to popsuje wygląd feedu na Instagramie!”.

Oczywiście nie jest fajne, kiedy książka dociera w kiepskim stanie. Ale jeszcze gorsza jest publiczna niesprawiedliwa chłosta. Można udostępnić stories i napisać, że poczta czy kurier zawaliły, co faktycznie jest nie do przyjęcia i nie powinno tak wyglądać, ale zwalanie winy na wydawnictwo i publiczne ogłaszanie, że są beznadziejni i że w ogóle jak tak można jest moim zdaniem bardzo nie na miejscu. W firmach są różne ustalenia, różne budżety i osoby odpowiedzialne za wysyłkę mogą nie mieć żadnego wpływu na to, że jedyną dostępną dla nich opcją pakowania jest koperta bąbelkowa, która - jak wszyscy wiemy - rzadko kiedy przeżywa w całości starcie z bezwzględną machiną Poczty Polskiej, gdzie paczki traktuje się gorzej niż worki z ziemniakami…

Nie zapominajmy również o tych, którzy narzekają, że dostali książkę z pieczątką w środku albo z autografem autora (a owszem, tacy również się zdarzają…), bo przecież książki nie można później sprzedać… Ach, złe te wydawnictwa, oj, złe!

…a autor jeszcze gorszy!

Wyobraźcie sobie, że można być do tego stopnia bezczelnym, małostkowym i mściwym, żeby napisać do autora z pretensjami, że wydawnictwo nie zaproponowało blogerowi patronatu i że w ogóle „dlaczego, przecież ja jestem taki zajebisty?!”, a później - w ramach zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej ów bloger z tego tytułu doznał - nie zrecenzować książki WCALE? I wiecie, to wina tego biednego autora, że wydawca „źle” wybrał patronów. Pomijam już kwestię tego, że ów bloger wcale jakimś specjalnym fanem wcześniejszych książek autora nie był, a objęcie książki jego patronatem kończy się jedynie na zorganizowaniu jednego czy dwóch rozdań…

Blogerzy potrafią również żebrać u pisarzy o ich książki, bo „ja bym bardzo chciał/a przeczytać, proszę mi wysłać!”, czego nawet komentować nie będę, bo jest to dla mnie zwyczajnie żenujące.

Wielu, a w mojej opinii zbyt wielu, blogerów książkowych strasznie zadziera nosa. Wydaje się, że skoro mają więcej niż 10k obserwujących na Instagramie, to oni są już KIMŚ i to kimś ważniejszym od pisarza. Tak jakby napisanie opinii o książce było wyczynem znacznie bardziej wymagającym niż napisanie książki…

---

---

Dajcie, dajcie jeszcze!

Czyli wieczne żebranie… „Drogi wydawco, organizuję rozdanie z okazji moich urodzin, daj książkę…”. „Drogi wydawco, organizuję rozdanie, bo wstało dzisiaj słońce, daj książkę…”

Żeby nie było - nie mam nic przeciwko rozdaniom i konkursom. Pod warunkiem, że ich głównym celem jest promocja konkretnego tytułu, czy autora. Czy nawet wydawnictwa. Nie rozumiem za to ściągania dziesiątek książek od różnych wydawnictw po to tylko, żeby je rozdać na łapu capu wedle własnego widzimisię, co nie służy promocji nikogo innego, jak… samego siebie. „Patrzcie, jaki/a jestem super i daję wam książki!” Oczywiście nikt się na to nie obruszy, bo przecież można dostać książki za darmo, ale dlaczego wydawnictwa się na to zgadzają? Tego nie rozumiem.

Inną kwestią jest zbieranie książek od wydawców na promocję na przykład jakiegoś kryminalnego festiwalu - wtedy taki bloger promuje nie tylko siebie, ale również taką akcję. I to jest jak najbardziej ok.

Dajcie mi patronat, a ja… nie zrobię nic

Pomijając kwestię tego, że nie rozumiem tego całego patronowania i rzucania się blogerów na to, żeby ich logo znalazło się na okładce książki (nie znam nikogo, kto by patrzył na patronów i później wchodził na te strony…), to w większości przypadków wygląda to tak, że blogerzy nie robią absolutnie nic, żeby taką książkę faktycznie promować. Oczywiście uogólniam, bo są takie osoby, które rzeczywiście są zachwycone daną lekturą i chcą się tym zachwytem podzielić z innymi, ale większość robi absolutne minimum, czyli recenzja plus rozdanie. Czyli to samo, co robi multum ludzi, którzy patronami nie są… Ale w gruncie rzeczy ciężko mieć o to pretensje, jeśli pozostali patroni medialni (portale, gazety itp.) dają kiepski przykład. I tu powinno wkroczyć wydawnictwo i zadbać o to, żeby ta promocja miała ręce i nogi. No ale to już oddzielny temat, który zresztą poruszałam kiedyś w innym tekście.

Kupię sobie followersów i lajki, to dostanę więcej książek

Doszliśmy do punktu, w którym ciężko będzie mi nie rzucać mięsem. Proceder znany wszystkim, a i tak nadal popularny. I tak, dotyka również bookstagrama - zarówno polskiego, jak i zagraniczne. Punkt, który osobiście mnie boli (i nie tylko mnie), bo człowiek ciężko pracuje, przykłada się, rozwija w robieniu zdjęć, prowadzi rzetelnie bloga, a jakaś Karyna kupi sobie obserwatorów, zapisze się do jakiejś lajkowej grupy wsparcia, wrzuci gówniane zdjęcie i bęc! Współprace się sypią z lewa i prawa… Oczywiście tutaj jest sporo winy wydawnictw i braku znajomości narzędzi do sprawdzenia konta, albo nawet i zwyczajnych zasad działania social mediów. To widać, a osoby, które faktycznie obserwują takie konta, zwyczajnie dają się nabrać i dają przyzwolenie na takie praktyki. Kiedy tymczasem same często mają lepsze zdjęcia i kontent, a tym samym są zwyczajnie pokrzywdzone przez - nie bójmy się nazwać tego po imieniu - oszustów.

...

To tylko kilka przykładów, ale takich najbardziej rzucających mi się w oczy. Zdaję sobie sprawę, że ktoś się może po tym tekście obrazić, chociaż wytykałam palcami osoby, których już nie ma w gronie moich obserwatorów i których ja sama nie obserwuję - głównie ze względu na powyższe powody. Starałam się napisać ten tekst bardzo ogólnie, a jeśli ktoś poczuje się osobiście dotknięty… to znaczy, że trafiłam. Oczywiście nie musicie się ze mną zgadzać, macie do tego pełne prawo, tak jak ja mam prawo do wypowiedzenia swojego zdania. I właśnie to zrobiłam narażając się pewnie wielu osobom, które klikną „unfollow”. No coż, życie. 

Czytaj więcej »